ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΒΑΚ

Οι πόλεις συνδέονται με τα περίχωρά τους με καθημερινές ροές ανθρώπων και αγαθών, γεγονός που σημαίνει ότι το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής ενός ΣΒΑΚ πρέπει να καλύπτει αυτή τη «λειτουργική αστική περιοχή». Ανάλογα με το τοπικό πλαίσιο, η «λειτουργική αστική περιοχή» μπορεί να είναι μια πόλη και η περιβάλλουσα περιαστική περιοχή της, μια ολόκληρη πολυκεντρική περιοχή ή ένα σύμπλεγμα δήμων. Ο σχεδιασμός με βάση τις πραγματικές ροές ανθρώπων και αγαθών είναι ένα σημαντικό κριτήριο για να γίνει ένα σχέδιο αποτελεσματικό και ολοκληρωμένο, ακόμα και αν τα σύνορα του δήμου ακολουθούν μια διαφορετική λογική και αυτό δημιουργεί δυσκολίες στον σχεδιασμό.

Ο ορισμός της λειτουργικής αστικής περιοχής συμφωνήθηκε από τον ΟΟΣΑ, τη Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Eurostat) και τη Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής και Αστικής Πολιτικής της ΕΕ. Βασίζεται στην «πυκνότητα του πληθυσμού για τον προσδιορισμό των αστικών πυρήνων και στις ροές μετακινήσεων προς την εργασία για τον εντοπισμό των περιοχών της ενδοχώρας των οποίων η αγορά εργασίας είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με τους πυρήνες αυτούς.»

Ένα ΣΒΑΚ επιδιώκει ως γενικό σκοπό τη βελτίωση της προσβασιμότητας και τη παροχή υψηλής ποιότητας βιώσιμης κινητικότητας για ολόκληρη τη λειτουργική αστική περιοχή. Ένα βιώσιμο σύστημα μεταφορών:

· Είναι προσβάσιμο και ανταποκρίνεται στις βασικές ανάγκες κινητικότητας όλων των χρηστών.

· Εξισορροπεί και ανταποκρίνεται στις ποικίλες απαιτήσεις για υπηρεσίες κινητικότητας και μεταφορών των κατοίκων, των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας.

· Οδηγεί σε μια ισορροπημένη ανάπτυξη και καλύτερη ενσωμάτωση των διαφόρων τρόπων μεταφοράς

· Πληροί τις προδιαγραφές της βιωσιμότητας, εξισορροπώντας τις ανάγκες για οικονομική βιωσιμότητα, κοινωνική ισότητα, υγεία και ποιότητα περιβάλλοντος.

· Βελτιστοποιεί την αποτελεσματικότητα και την οικονομική αποδοτικότητα.

· Αξιοποιεί αποτελεσματικά τον αστικό χώρο και τις υφιστάμενες υποδομές και υπηρεσίες μεταφορών.

· Ενισχύει την ελκυστικότητα του αστικού περιβάλλοντος, την ποιότητα ζωής και τη δημόσια υγεία.

· Βελτιώνει την οδική ασφάλεια και την προστασία.

· Μειώνει την ατμοσφαιρική ρύπανση και την ηχορύπανση, τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και την κατανάλωση ενέργειας και

· Συμβάλλει στη βελτίωση των συνολικών επιδόσεων του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών και του ευρωπαϊκού συστήματος μεταφορών στο σύνολό του.

Η ανάπτυξη και η εφαρμογή ενός Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας πρέπει να βασίζεται σε υψηλό επίπεδο συνεργασίας, συντονισμού και διαβούλευσης μεταξύ των διαφόρων επιπέδων διακυβέρνησης και μεταξύ των θεσμών (και των τμημάτων τους) στην περιοχή σχεδιασμού.

Ο Σχεδιασμός Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας θα πρέπει να βασίζεται σε:

·        Συνεργασία για τη διασφάλιση της συνέπειας και της συμπληρωματικότητας του ΣΒΑΚ με πολιτικές και σχέδια στους τομείς που σχετίζονται με τις μεταφορές (π.χ. χρήσεις γης και χωροταξία, κοινωνικές υπηρεσίες, υγεία, ενέργεια, εκπαίδευση, έλεγχος για τήρηση του νόμου και αστυνόμευση).

·        Στενή ανταλλαγή γνώσης με τις αρμόδιες αρχές σε άλλα επίπεδα διακυβέρνησης (π.χ. τοπική περιοχή, δήμος, πολεοδομικό συγκρότημα, περιφέρεια και κράτος).

·        Συντονισμός με δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς παροχής υπηρεσιών μεταφορών.

Ένα Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας επικεντρώνεται στην κάλυψη των αναγκών κινητικότητας των ανθρώπων στη λειτουργική αστική περιοχή, τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών, καθώς και των οργανισμών, φορέων και των εταιρειών που εδρεύουν εκεί. Ακολουθεί μια διαφανή και συμμετοχική προσέγγιση, στην οποία συμμετέχουν ενεργά οι πολίτες και άλλοι εμπλεκόμενοι φορείς καθ’ όλη την ανάπτυξη και υλοποίηση του σχεδίου. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάληψη από τους πολίτες της κυριότητας του Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας και των πολιτικών που αυτό προωθεί. Η έγκαιρη και ενεργή συμμετοχή καθιστά πιο πιθανή τη δημόσια αποδοχή και την υποστήριξη , ελαχιστοποιώντας έτσι τους πολιτικούς κινδύνους και διευκολύνοντας την υλοποίηση.

Ένα Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας βασίζεται σε μια διεξοδική αξιολόγηση των τρεχουσών και μελλοντικών επιδόσεων του συστήματος μεταφορών εντός της λειτουργικής αστικής περιοχής. Παρέχει μια συνολική ανασκόπηση της υπάρχουσας κατάστασης και θέτει μια βάση αναφοράς βάσει της οποίας μπορεί να μετρηθεί η πρόοδος. Για το σκοπό αυτό, η διαδικασία Σχεδιασμού της Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας προσδιορίζει προτεραιότητες και φιλόδοξους αλλά ρεαλιστικούς μετρήσιμους στόχους, οι οποίοι είναι σύμφωνοι με το καθορισμένο όραμα, και στη συνέχεια ορίζει δείκτες απόδοσης για καθέναν από αυτούς. Οι δείκτες αυτοί χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση των τρεχουσών και μελλοντικών συνθηκών. Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης περιλαμβάνει επίσης την εξέταση των σημερινών δυνατοτήτων και πόρων και της θεσμικής οργάνωσης για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση.

Το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας βασίζεται σε ένα μακροπρόθεσμο όραμα για την ανάπτυξη των μεταφορών και της κινητικότητας για όλη τη λειτουργική αστική περιοχή και καλύπτει όλους τους τρόπους και τις μορφές μεταφορών: δημόσιες και ιδιωτικές, επιβατών και εμπορευμάτων, μηχανοκίνητων και μη μηχανοκίνητων μέσων, κινούμενων και σταθμευμένων. Περιλαμβάνει επίσης την υποδομή και τις υπηρεσίες. Ένα ΣΒΑΚ περιλαμβάνει ένα σχέδιο για βραχυπρόθεσμη επίτευξη των προτεραιοτήτων και των μετρήσιμων στόχων μέσω υλοποίησης συγκεκριμένων πακέτων μέτρων. Περιλαμβάνει χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και προϋπολογισμό, καθώς και σαφή κατανομή αρμοδιοτήτων και περιγραφή των απαιτούμενων πόρων.

Ένα Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας προωθεί την ισορροπημένη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη όλων των συναφών μέσων μετακίνησης, δίνοντας προτεραιότητα στις βιώσιμες λύσεις κινητικότητας. Το ΣΒΑΚ προτείνει ένα ολοκληρωμένο σύνολο μέτρων για τη βελτίωση της ποιότητας, της προστασίας, της ασφάλειας, της προσβασιμότητας και της αποδοτικότητας του συνολικού συστήματος κινητικότητας. Ένα ΣΒΑΚ περιλαμβάνει υποδομές, τεχνικά, ρυθμιστικά, προωθητικά και οικονομικά μέτρα. Ένα Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας καλύπτει όλες τις μορφές μαζικής κινητικότητας (παραδοσιακές δημόσιες συγκοινωνίες καθώς και νέες υπηρεσίες βασισμένες στην από κοινού χρήση, συμπεριλαμβανομένων νέων επιχειρηματικών μοντέλων) την ενεργητική κινητικότητα (περπάτημα και ποδηλασία) τη διατροπικότητα και την κινητικότητα από πόρτα σε πόρτα, την οδική ασφάλεια, τα κινούμενα και σταθμευμένα οχήματα, την παράδοση εμπορευμάτων και υπηρεσιών, τις υπηρεσίες εφοδιαστικής αλυσίδας, τη διαχείριση της κινητικότητας και τα Eυφυή Συστήματα Μεταφορών (ITS).

H υλοποίηση ενός Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας πρέπει να παρακολουθείται στενά. H πρόοδος προς την επίτευξη των στρατηγικών στόχων του σχεδίου και η επίτευξη των μετρήσιμων στόχων αξιολογούνται τακτικά βάσει των επιλεγμένων δεικτών απόδοσης. Απαιτούνται κατάλληλες δράσεις για τη διασφάλιση της έγκαιρης πρόσβασης στα σχετικά δεδομένα και στα στατιστικά στοιχεία. H συνεχής παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής των μέτρων μπορεί να καταδείξει την ανάγκη για αναθεώρηση των στόχων και, όπου απαιτείται, διορθωτική δράση κατά την υλοποίηση. Μια έκθεση παρακολούθησης, η οποία κοινοποιείται και επικοινωνείται στους πολίτες και τους εμπλεκόμενους φορείς, ενημερώνει για την πρόοδο της ανάπτυξης και της υλοποίησης του Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας.

Ένα Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας αποτελεί λοιπόν ένα θεμελιώδες κείμενο για την ανάπτυξη μιας αστικής περιοχής. Αξίζει να γίνουν όλες οι απαραίτητες ενέργειες για τη θέσπιση μηχανισμών που θα διασφαλίσουν την τεχνική ποιότητα του Σχεδίου και θα επικυρώσουν τη συμμόρφωσή του με τις απαιτήσεις που ορίζουν οι σχετικές οδηγίες υλοποίησης των ΣΒΑΚ (δηλαδή του παρόντος εγγράφου). Η διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων και η διαχείριση κινδύνου κατά τη διάρκεια της υλοποίησης απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή.

  Τα ΣΒΑΚ διαφοροποιούνται από τις συνήθεις μελέτες συγκοινωνιακού σχεδιασμού αλλά και τις μελέτες διαχείρισης κυκλοφορίας και στάθμευσης. Οι σημαντικότερες διαφορές των ΣΒΑΚ από τις άλλες μελέτες είναι κατά βάση οι ακόλουθες:

    Επικεντρώνονται στον άνθρωπο και όχι στην κυκλοφορία των οχημάτων

   Ο βασικός τους στόχος είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας και ποιότητας ζωής αντί της βελτίωσης της χωρητικότητας του οδικού δικτύου για την διευκόλυνση της κυκλοφοριακής ροής

   Προϋποθέτουν προσεγγίσεις ενιαίου σχεδιασμού (μεταφορών, χρήσεων γης, περιβάλλοντος, κοινωνικής συνοχής, κλπ) και όχι μόνο θεματική προσέγγιση

   Βασίζονται σε διεπιστημονική προσέγγιση με συμμετοχή επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων

   Δεν περιορίζονται από διοικητικά όρια περιοχών αλλά εκτείνονται γεωγραφικά με βάση λειτουργικά κριτήρια

   Προϋποθέτουν την συνεχή αξιολόγηση των επιπτώσεων των διαφόρων παρεμβάσεων και τη διαμόρφωση μιας διαδικασίας μάθησης και βελτίωσης

   Βασίζονται στη συμμετοχική διαδικασία όλων των εμπλεκομένων φορέων καθώς και άλλων άμεσα ενδιαφερομένων οργανισμών και όχι μόνο στη συμμετοχή του επισπεύδοντος φορέα.

  Τα ΣΒΑΚ θα αποτελούν τόσο στην τρέχουσα περίοδο όσο και στο άμεσο μέλλον αναπόσπαστο εργαλείο των φορέων τοπικής και της περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των άλλων εμπλεκομένων φορέων για την στρατηγική αντιμετώπιση των θεμάτων βιώσιμης κινητικότητας και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών.

Τα ΣΒΑΚ είναι μια στοχευμένη προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίτευξη του στόχου της Βιώσιμης Κινητικότητας και Ανάπτυξης εν γένει. Η Ευρωπαϊκή πολιτική υπέρ των ΣΒΑΚ απορρέει από τα εξής τρία γεγονότα (κατά χρονολογική σειρά):

·        2009: Το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αστική κινητικότητα, πρότεινε την επιτάχυνση των ενεργειών ανάπτυξης ΣΒΑΚ

·        2010: Το συμβούλιο της Ευρωπαϊκής ένωσης, ρητά υποστήριξε την ανάπτυξη ΣΒΑΚ

·        2011: Η Λευκή Βίβλος των Μεταφορών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρει ότι «οι πόλεις πάνω από ένα συγκεκριμένο πληθυσμιακό όριο θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αναπτύσσουν ΣΒΑΚ»

Ειδικά η Λευκή Βίβλος του 2011, προτείνει την εξέταση της δυνατότητας θέσπισης των ΣΒΑΚ ως υποχρεωτική προσέγγιση για πόλεις ενός ορισμένου μεγέθους (> 100.000 κατοίκους), σύμφωνα με τα εθνικά πρότυπα και με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ.

Σύμφωνα με τα παραπάνω και με βάση τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τις επικρατούσες τάσεις που διαμορφώνονται στην Ε.Ε και στα κράτη μέλη της η ύπαρξη ΣΒΑΚ σε μια αστική ή μητροπολιτική περιοχή αλλά και σε μία περιφέρεια, θα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση παρεμβάσεων και έργων με συνδρομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των διαφόρων ταμείων της. Στο πλαίσιο αυτό η εκπόνηση ΣΒΑΚ θα καταστεί στα αμέσως επόμενα χρόνια υποχρεωτική αλλά και αναγκαία προκειμένου οι ΟΤΑ να μπορούν να απορροφούν οικονομικούς πόρους για την υλοποίηση του προγράμματός τους. Θα απαιτείται δηλαδή η ύπαρξη ολοκληρωμένου και εγκεκριμένου σχεδίου που θα αντιμετωπίζει κατά ενιαίο τρόπο όλα τα ζητήματα που αφορούν την κινητικότητα των προσώπων, τη αλληλεπίδραση με τις χρήσεις γης και τον αστικό χώρο, τις επιπτώσεις στη οικονομία και την κοινωνία, την απασχόληση κλπ.